Tijdens de discussie werd ingegaan op de vragen die hierbij gesteld waren: Wat waren de woonkwaliteiten van het Eiland, zoals het oorspronkelijk was ontworpen? Wat had je destijds verwacht en gehoopt? Wat vind je van het resultaat na 15 jaar? En, biedt het eiland inspirerende aanknopingspunten voor andere woningbouwplannen in Zaanstad als het ware een nieuw Zaans idioom?

De bijeenkomst werd ingeleid door Hans Staller over het proces van ontstaan van het plan, Peter de Ruyter over de ontwerpvisie achter het stedenbouwkundig plan en Rudy Uytenhaakover de ontwerpvisie achter de woningen op het Eiland.
Bij het debat wat hierna volgde waren ook toenmalige ontwerpers Roelf Steenhuis, Gerard Maccreannor,  bouwer Rein Willems van het Bouwfonds en Ted van Galenstedenbouwkundige van de Gemeente  Zaanstad aanwezig. Het debat vond plaats onder leiding van Jacqueline van de Sande, waarbij ook ZaanEiland-bewoners en belangstellenden uitgenodigd werden hun mening te geven.

discussieleider:
Jacqueline van de Sande, directeur Beaumont Communicatie Amsterdam

inleider:
Hans Staller, stedenbouwkundige Gemeente Zaanstad

gastsprekers:
Rudy Uytenhaak, architect
Peter de Ruyter, architect stedenbouwkundig plan bureau Alle Hosper

Ook op zaterdag 10 en zondag 11 september viel bij Kunsteiland veel te beleven: Kunst, in allerlei vormen in en rond ruim 20 woningen, een tentoonstelling in Sarema, activiteiten op het water.

De derde editie van deze unieke belevenis was vernieuwd van opzet en had ook specifieke onderdelen voor de jongere generatie.
Op het KunstEiland-weekend was eveneens een videoregistratie van Lenafilm te zien met interviews van bewoners en kinderen over de woonbeleving op het ZaanEiland.

Klik hier voor een verslag van de Babeldiscussie_Kunsteiland

Aan de noordzijde van de Hemmes, in de Poel, is deze zomer een mysterieus drijvend eiland met daarop een rood tentje verschenen. Het eilandje, geïnitieerd door Stichting Babel, staat symbool voor alle (tijdelijke) mogelijkheden die zo’n braakliggend terrein zou kunnen bieden. En om de aandacht voor de leegstand van de Hemmes niet te laten verslappen, hebben Nanine Carree en Marieke Wever in de nacht van 25 op 26 augustus van de tent gebruikgemaakt. Een ware guerrilla-kampeeractie in een nacht van dichterlijke schoonheid, zo bleek. Verslag van een Hemmesnacht.

Het drijvende eilandje bij de Hemmes is alleen over water bereikbaar en daarom vertrokken de dames in de middag met een elektrische sloep van rederij Varen op de Zaan naar de Poel. Het eiland werd in het voorjaar door een groep workshop deelnemers van Babel Kreativ en in aanwezigheid van de wethouder op feestelijke wijze naar deze plek verscheept. Daarmee gebeurde er eindelijk eens iets op het braakliggende schiereiland, waarvan de grond vervuild is.

Bij aankomst op het drijvende eiland bleek het tentje nog in perfecte staat: slechts de meeuwen moesten voor een nacht verjaagd worden van hun vaste stek. Voldaan werden de spullen uitgepakt, de luchtbedden opgeblazen en de fles wijn in de aanslag gehouden.

Onopgemerkt op het eilandje slapen, dat zou echter niet gaan, naar al snel bleek. Een hele reeks van kleurrijke figuren verscheen gedurende de avond aan het eiland, om te beginnen de Havendienst. ‘Vinden jullie dit wel veilig: twee mooie jongedames op zo’n vlot? Mijn dienst duurt maar tot tien uur, daarna kan ik niet meer in de gaten houden wat hier rondvaart.’ De melding dat het weerbericht goed in de gaten gehouden is en er wel acht zwemdiploma’s op zak zijn, maakt geen indruk op de man. Hij heeft natuurlijk een punt, maar daar laten de dames zich niet door tegenhouden. De Havendienst vindt het gelukkig wel een ludieke actie en laat hen over aan de mooie zonnige avond.

De buren van woonschip 0229 Roger Janine leven met de tijdelijke bewoners van het eiland mee. ‘Moesten jullie havengeld betalen? Wat een zeikerds hè?’ Nanine legt uit dat het wel meevalt omdat er maar een nachtje op het eiland wordt gekampeerd en spontaan biedt de buurman aan er op zijn schip van de douche gebruik gemaakt mag worden. Wat een gezellige boel!

Het wordt tijd voor avondeten en dat wordt verorberd bij Snackbar De Poel, ook oude bekenden. De dame achter de balie herkent Nanine ‘van het vlot’. ‘Gaan jullie er echt een nacht op slapen? In dat kleine tentje’. Iedereen is hartelijk verbaasd. De frieten gaan er ondertussen goed in (‘de lekkerste verse patat’) en ’s avonds na onze laatste overtocht is het toilet nog open, zodat daar nog even gebruik van kan worden gemaakt. Toch fijn, voor twee dames.

Er haken na het eten nog wat gasten aan en gezamenlijk toosten we met de wijn eindelijk op een mooie, rustige Hemmesnacht. De zon zakt subliem weg achter het Zaandijkse lint aan de Zaan, de wind is helemaal gaan liggen. We verwachten stilte op de Hemmes, maar wat een geluiden: kerkklokken, industriegezoem, tjirpende krekels, de A8, optrekkende motoren, vliegtuigen en scholeksters. Het wordt hier nooit echt stil. Maar wat een plek. De gasten worden weer aan land gebracht en voor de dames is het daarna tijd om het logboek dicht te klappen en in de tent te kruipen. Het weer werkt mee, en wat een prachtige plek. En al die geluiden! Inspiratie om te dichten over die bijzondere Hemmes! ‘De nacht in de Poel is erg zwoel…’

De stadse stilte op de Hemmes
Gedicht van Nanine Carree

Afgelegen en verlaten,
Ligt het eiland in de Poel.
De geluiden in alle maten,
Hebben ieder hun eigen doel.

De Zaanse bedrijvigheid laat van zich horen.
Transport van Veldhuizen voert af en aan.
Vrachtwagens met ronkende motoren.
Gevuld rijden ze er vandaan.

Ook ADM en de ZOR kennen geen duisternis,
de 24-uurseconomie aan de Zaan.
Bedrijven met hun eigen gebrom en gesis,
Klanken die de hele nacht door zullen gaan.

Ten noorden optrekkende motoren
Duidend op plezier,
Die vele zouden storen
Nachtelijke motorraces voor het vertier.

De infra voor de mensen die thuiskomen
Met vliegtuig dalend naar de Polderbaan.
Op de A8 blijft het stromen
Automobilisten die op huis aan gaan.

De natuur knalt erin met zijn eigen koor
Een melodie van eendengesnater
De krekel zet het ritme door
Aangevuld met een blubbeat uit het water

De natuur, bedrijvigheid en infrastructuur
Veranderen mee met de wensen van de dag.
Al eeuwen aanwezig in de Zaanse cultuur,
Grotere contrasten kennen hier geen beklag.

Ja, de kilte van de nacht
Maken je alerter dan overdag
Van al die geluiden, wat een pracht
Ik ben bevoorrecht dat ik hier slapen mag

Paul Carree was daarbij onze gids, regelmatig aangevuld door Zaankanters als de gebroeders Visser  voor gedetailleerde informatie ter plekke.

De padenstructuur ontstond haaks op de bebouwing langs de dijken, de hoofdstraten langs de Zaan. Aan de hoofdstraten als de Westzijde, Zuiddijk en Oostzijde lagen sinds de 17 en 18 e eeuw eerst houten daarna hoofdzakelijke stenen huizen van de notabelen. De paden, gelegen aan sloten en gloppen, waren de woonplekken voor de gewone Zaankanters, de ambachtslieden en arbeiders.

De paden  liepen oorspronkelijk ver door met uitzicht op de daarachter gelegen landerijen tot in Oostzaan en Westzaan. Het vervoer vond voornamelijk plaats via de sloten en de Zaan. De wandeling eindigde in het onlangs gerestaureerde en heringerichte Volkspark, in 1890 als geschenk aan de Zaanse bevolking aangeboden door houthandelaar en dijkgraaf C. Coverver van Wessem, die op haar beurt de schenker eerde met een gedenkzuil.

Vanwege het slechte weer was de oorspronkelijke geplande vaartocht omgezet in een verlengde bustoer door de water- en natuurgebieden Landsmeerderveld en Westzijderveld. Onze gids daarbij was de enthousiaste boswachter /beheerder Eric van Gerrevink, die met verve vertelde over de soms tegenstrijdige visies van  beheerder en eigenaren, overheden, politici en beleidsmakers. De Zaanstreek kent geen natuurgebied zo stelde hij maar cultuurgebied, dat door de mens naar behoefte en omstandigheden is gecreëerd en door de tijd heen is aangepast en zo ook zijn dynamiek zal blijven behouden. Daardoor zul je wel de ene faunapopulatie en dat groen zien en de andere soort niet en moet je niet het beleid inzetten op het behoud van iets dat er niet thuis hoort. Hij gaf daarvan een aantal duidelijke voorbeelden.

Na afloop van deze kleurrijke uiteenzetting en enkele verfrissende discussies, bracht de bus ons terug naar Zaandam, waar Jan Commissaris en Andrea de Wildt ons van harte welkom heetten als beheerders van een van de verborgen diamanten in Zaanstad, De Oudkatholieke schuilkerk Maria Magdalena (1695) aan het Papenpad 13. Daar konden we onze natte jassen en plu’s kwijt en ons warmen met een drankje en een hapje.

Na een toelichting over het ontstaansgeschiedenis en de restauratie van de kerk, door het beheerdersechtpaar, dat sinds enkele jaren in de woning ernaast woont, was het tijd voor een smaakvolle huisgemaakte Zaanse mosterdsoep met brood. Tijd ook voor netwerken; een nadere kennismaking met nieuwe contacten en bestaande opfrissen, want ook dat is een onderdeel van de jaarlijkse Vriendendag van Babel.

Ondanks het zeer slechte weer kunnen we terugblikken op een geslaagde dag, wellicht ook dóór dat rare weer, dat werkt blijkbaar verbindend, hoorden we in de wandelgangen. Maar vooral ook geslaagd dankzij de inzet en bijdrages en van de boswachter, de hartelijk ontvangst in de prachtige schuilkerk en niet in de laatste plaats dankzij de bijdrages van onze Vrienden, want zonder hen kan Babel haar activiteiten niet ontplooien.

De presentatie van het boekje, samengesteld door architect Nanine Carree, was een vervolg op de BabelKreativ-workshop van februari 2011, waar een groep van 25 jonge ontwerpers, stedenbouwkundigen, architecten en kunstenaar zich bogen over een al dan niet tijdelijke invulling van braakliggende terreinen in Zaanstad.

‘Onke’ plekken worden die terreinen genoemd, waar al jaren niets mee gebeurt en door de omgeving meestal als naargeestig worden ervaren. Tijdens de workshop werd alle aandacht gericht op schiereiland de Hemmes, als casus van zo’n ’onke’ plek. De creatieve brainstormsessie leverde een scala aan ideeën op die een inspiratiebron kunnen vormen voor toekomstige plannenmakers bij hun zoektocht naar herontwikkeling van het zwaar vervuilde terrein dat al vele jaren braak ligt.

Deze ideeën zijn gebundeld in het boekje “Hemmes: de kracht van de onke plek” en het eerste exemplaar werd overhandigd aan wethouder Ruimtelijke Ordening Dennis Straat. ,,Er zijn gekken en creatievelingen voor nodig om iets in gang te zetten. Voor een definitieve bestemming van de Hemmes is het nog te vroeg, maar reuring om het gebied onder de aandacht te brengen kan een nieuwe aanzet betekenen’’, aldus Straat.

Ook de secretaris van de Hemmes CV en Jacques Ninaber van Afvalzorg namen de eerste exemplaren van het boekje, vol tijdelijke ideeën voor de Hemmes, in ontvangst.

De actie met de bloementuin en de toeristische voorziening vormde de eerste stap in de tijdelijke invulling van het gebied.

Hoe plant je zaden van bloemen op een terrein dat vrijwel hermetisch is afgesloten met hekken? Stadsdichter Bas Husslage had daar iets op gevonden. Hij kwam met een grote doos aanzetten met bedrieglijk echt lijkende handgranaten die bij nader aanzien uit klei bleken te bestaan en gevuld waren met een assortiment zaden van wilde bloemen. Het is een Engelse vondst, bedoeld om verwaarloosde gebieden die nagenoeg onbereikbaar zijn toch op te fleuren. Het enige vereiste is een goede worp om het projectiel naar de gewenste plek te sturen, waarna de granaat op de grond uiteenvalt en de zaden vrijkomen. Aan goede en enthousiaste werpers was zaterdag geen gebrek. Tientallen projectielen spatten uiteen op de grond. Als het even meezit, schieten de bloemen de komende maanden de grond uit. Ook is een deel van de hekken rond De Hemmes versierd met kunstbloemen en een informatiebanier, waarop een aantal tijdelijke ideeën staan.

Een ludieke actie, bedoeld om de Hemmes op te fleuren met een bloemenpracht.

Even later werd bij het terras van snackbar de Poel een vrolijk versierd drijvend eilandje met palmboom, bloemen en kampeertentje versleept naar de Hemmes om daar te worden afgemeerd. Met man en macht was gewerkt aan het drijvende eiland, op de kade van de Zaanlandsche Olieraffinaderij (ZOR) in Zaandam. Er werden 9 vaten van 1000 liter per stuk aan elkaar gekoppeld. Het spannendste moment kwam toen het eiland met een heftruck De Zaan in werd gehesen. Alle vaten waren onderling verbonden met de sterkst mogelijke tie-rips en het geheel werd extra bij elkaar gehouden door brede spanbanden. Vervoer van de bouwplaats was mogelijk dankzij rederij Varen op de Zaan.

Dat eilandje, rustend op negen forse jerrycans stond symbool voor de toeristische functie die de Hemmes mogelijk in de toekomst krijgt. Centraal stond ook de verbinding met de omliggende bedrijven en hergebruik. De afvaart van het eiland was een officieel moment en een groot succes. Onder meer dankzij zo’n veertig aanwezigen, waaronder wethouder Ruimtelijke Ordening Dennis Straat, de secretaris van de Hemmes CV en Jacques Ninaber van Afvalzorg. Klaar en Bart van Bureau Spelen waren zo vriendelijk om het eiland naar de Hemmes te slepen met hun boot. Dat ging gepaard met fraaie (live) hoornmuziek van Robert-Jan Looysen!

De uitnodiging om het vaartochtje met het wiebelende eilandje naar de Hemmes mee te maken, sloeg de wethouder beleefd af. Bas Husslage en verschillende anderen met zeebenen lieten zich niet afschrikken door de harde wind en de golven. Sterker nog: Husslage liet weten een nachtje met zijn zoontje te willen doorbrengen in het tentje op het dobberende eilandje. “Lijkt me spannend.”

Lees hier het verslag van een guerrillanacht op de Hemmes.