De Zaanstreek is constant aan verandering onder hevig. Eind 2019 verscheen de nota ‘Ruimtelijke Kernkwaliteiten Gemeente Zaanstad’, waarin is onderzocht hoe de Zaanstreek zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld, wat vandaag de dag de streek karakteriseert en waar de kwaliteiten steeds meer onder druk komen te staan.
Woensdag 15 september 2021 verwelkomden we in de Stoomhal in Wormer bijna vijftig belangstellenden voor een gesprek over de Zaanse kernkwaliteiten. Na een korte inleiding door gespreksleider Maurits de Hoog presenteerde Frits Palmboom de nota over de Zaanse kernkwaliteiten. ‘Om uit te vinden wat voor stad we willen zijn, vormt dit onderzoek een opmaat voor de ontwikkeling van de Omgevingsvisie waar gemeente Zaanstad momenteel aan werkt,’ aldus Palmboom. ‘Het is een uitdaging om de goede bedoelingen te concretiseren, daarom is het van belang om te weten hoe een stad in elkaar zit.’
Aan de hand van studies en bevindingen zijn de kernkwaliteiten gedefinieerd als handvatten bij de uitwerking van de Omgevingsvisie. Aan de hand van de kernkwaliteiten bouwde Palmboom het herkenbare karakter van de Zaanstreek laag voor laag op.
Hoe voorkom je dat karakteristieke plekken en objecten in de toekomst worden opgeofferd en de groei van Zaanstad ten koste gaat van de Zaanse kernkwaliteiten? Nu de ruimte binnenstedelijk steeds schaarser wordt, is het van belang om alert te blijven hoe we omgaan met de Zaanse kernkwaliteiten. Hoe kunnen de kernkwaliteiten juist bewust worden ingezet en benut?
Architect Jeroen Hooyschuur, gespecialiseerd in restauratie en transformatie van industrieel erfgoed, zoomde in op de betekenis van de bestaande omgeving. Op jonge leeftijd worden we al bewust van onze omgeving, aldus Jeroen. Bijvoorbeeld door de aanwijzingen om de weg naar school te vinden: bij ‘het stenen muurtje links’ of ‘het witte bruggetje rechts’. Hooyschuur: ‘Het ontwikkelen van een beeldbank in ons hoofd is een continue proces. Het vertelt ons waar we zijn, wie we zijn en waar we ons thuis voelen. Wanneer er beelden uit onze beeldbank verdwijnen ontstaan er heftige emoties.’
Emoties spelen vaak een rol wanneer een bepaald gebouw dreigt te verdwijnen. Door het een andere bestemming te geven kan een gebouw gespaard blijven, zoals Lab44, de Fronik Boerderij of de Honigfabriek. Ook kan de bestaande omgeving gebruikt worden ter inspiratie voor nieuwe ontwikkeling. Streekgebonden architectuur wordt dan opnieuw vertaald, of bestaande objecten kunnen fungeren als ‘smaakmakers’ voor nieuwe ontwikkelingen.
Het verhaal achter een gebouw geeft een extra betekenis aan het pand. Jeroen pleitte er voor gebruik te maken van de waarde van onze bestaande omgeving en bestaande panden als een kans te zien in plaats van een bedreiging. Niet alles hoeft bewaard te worden, maar kies weloverwogen. Gebruik de kracht van de ‘smaakmakers’ bij nieuwe ontwikkelingen.
Landschapsarchitect Gerwin de Vries toonde vijf projecten waarin verschillende opgaves met elkaar gecombineerd worden. Van de grote schaal, zoals de visie op een eetbare waddenkust 2050, tot aan een woontoren als onderdeel van het lokale/natuurlijke ecosysteem.
Het onderzoeksproject Park Laagraven toont aan dat een productief landschapspark de mogelijkheid geeft om aan de randen goede leefomgeving te creëren. En zijn voorbeeld van een project in Den Haag toonde de kansen die ontstaan als door auto’s gedomineerde lanen een nieuwe inrichting krijgen, met meer ruimte voor voetgangers en fietsers. Door meer ruimte te bieden aan groen, water, sport en ontmoeting ontstaan prettige verblijfsgebieden.
In het panelgesprek kwam naar voren dat de diversiteit en het contrast met het landschap belangrijke kenmerken zijn. Hiervoor zijn goede verbindingen tussen stad en land nodig. Ruimtelijke kernkwaliteiten gaan over de ziel van de omgeving, de genius loci. Zaanstad moet goed kijken welke mogelijkheden er zijn. Alle bouwgrond moet benut worden, daarvoor moet met de juiste mensen de juiste gesprekken worden gevoerd.
—
In aanloop naar deze bijeenkomst vroegen we aan inwoners van Zaanstad wat zij waarderen aan de Zaanstreek. In algemene zin werden de (zichtbare) historie, de Zaan, de diversiteit, de open ruimtes, het landschap en de combinatie tussen oud en nieuw zeer gewaardeerd. Specifieker kwam vooral het Havengebied naar voren als een gewaardeerde plek, zeker omdat daar momenteel bouwplannen worden ontwikkeld. De overlast gevende industrie mag volgens velen beslist verdwijnen!
