Terugblik A tot Z-debat V — Hoe openen we het stikstofslot?
Maandag 3 november 2025 vond bij Growy in het westelijk havengebied van Amsterdam het vijfde A tot Z-debat plaats. Midden in de eerste meerlaagse logistieke hub van Nederland gingen ontwerpers, onderzoekers, bestuurders en agrariërs met elkaar in gesprek over een van de meest urgente en tegelijk weerbarstige vraagstukken van dit moment: het stikstofslot. Hoe komen we verder met woningbouw en gebiedstransformatie in de regio Amsterdam–Zaanstad, en kan investeren in het beheer van de veenweidegebieden daarbij een sleutelrol spelen?
De A tot Z-debatten zijn een gezamenlijk initiatief van Babel en Arcam, waarin de verbinding tussen Amsterdam en Zaanstad centraal staat. Elke editie belicht een actueel regionaal thema dat beide steden raakt – van woningbouw en mobiliteit tot landschap en energie – met als doel kennis te delen, visies te toetsen en nieuwe samenwerkingen tot stand te brengen.
De avond, gemodereerd door Leontine de Koning (Babel) en Indira van ’t Klooster (Arcam), bracht uiteenlopende perspectieven bij elkaar. Mandy van den Ende (Universiteit Utrecht) liet zien waarom stikstof een wicked problem is: niet op te lossen met één maatregel, maar alleen via een fundamentele verandering in denken en besturen. Peter de Ruyter (landschapsarchitect) vertaalde dat grote verhaal naar het landschap zelf: wat kan het veenweidegebied dragen, welke functies horen daarbij, en hoe kan dit unieke cultuurlandschap bijdragen aan een klimaatbestendige toekomst?
Els Lenting (gemeente Zaanstad) gaf een ontwapenend eerlijke toelichting op hoe complex de uitvoering is sinds de komst van de Omgevingswet, en hoe afhankelijk ruimtelijke ontwikkelingen zijn geworden van het natuurbeheer in de omliggende gebieden. In het panelgesprek met onder meer Wessel Breunesse (wethouder Zaanstad) en Jack Rijlaarsdam (melkveehouder, LTO Noord) verschoof het perspectief van beleid naar praktijk. Rijlaarsdam vertelde hoe de polarisatie tussen boeren, overheid en natuurorganisaties langzaam afneemt: “We moeten het samen doen. Als we de kwaliteit van de natuur verbeteren, komt het met die stikstof ook wel goed.”
Uit de zaal kwamen scherpe vragen en constructieve bijdragen van onder meer vertegenwoordigers van Staatsbosbeheer, ontwikkelaars en woningbouwcorporaties. Er ontstond een inhoudelijke dialoog over hoe partijen in de keten gezamenlijk kunnen investeren in natuurverbetering — een voorwaarde om toekomstige bouwprojecten mogelijk te maken. Zulke nieuwe ‘bondjes’ tussen boeren, ontwikkelaars en beheerders werden als waardevol ervaren.
De locatie zelf, Growy, maakte grote indruk: een gestapelde binnenboerderij midden in een logistieke stadshub, waar technologie en voedselproductie letterlijk worden gestapeld. De rondleiding aan het einde van de avond vormde een inspirerende afsluiting.
De reacties waren unaniem positief: “Erg inspirerend en uitstekend gemodereerd,”, “Ik heb weer dingen gehoord waar ik nog nooit over had nagedacht,” en “Een intens, maar hoopvol gesprek, waarin gezocht werd naar veel echte oplossingen.”
Foto's: Patrick Hudepohl.
